Cây ích mẫu và những công dụng tuyệt vời của ích mẫu

Cây ích mẫu được coi là một vị thuốc nam quý chuyên điều trị chữa các bệnh về phụ sản như rối loạn kinh nguyệt, ít kinh, vô kinh, ngoài ra còn rất nhiều công dụng khác nữa… Để hiểu rõ hơn các bạn hãy cùng tìm hiểu thêm dưới đây.

Nguồn gốc và tên gọi của cây ích mẫu

Ích mẫu (từ chữ 益母草 trong tiếng Trung nghĩa là ích mẫu thảo) – là vị thuốc có ích cho người mẹ ( Ích là có ích, mẫu là mẹ )

Tên dân gian: Dã Thiên Ma (Bản Thảo Hội Biên), Đại Trát, Phản Hồn Đơn, Thấu Cốt Thảo, Thiên Chi Ma, Thiên Tằng Tháp, Tiểu Hồ Ma, Uất Xú Miêu, Xú Uất Thảo (Hòa Hán Dược Khảo), Đồi Thôi (Xuyến Nhã), Hạ Khô Thảo (Ngoại Đài Bí Yếu),Hỏa Hiêm, Ích Minh (Bản Kinh), Khổ Đê Thảo (Thiên Kim Phương), Ngưu Tần (Xuyến Nhã Chú), Phụ Đảm, Quĩ, Sung Uất Tử, Tạm Thái (Bản Thảo Thập Di.

Tên gọi khoa học: Leonurus japonicas  (Tên Leonurus do chữ Hy Lạp Leon là Sư tử, oura là đuôi, heterophyllus là lá có hình dạng biến đổi, vì cây Ích mẫu giống đuôi con sư tử có lá hình dạng thay đổi)

Thuộc Bộ (ordo): Lamiales, Họ (familia):  Lamiaceae , Chi (genus): Leonurus, Loài (species): L. japonicas

Miêu tả hình thái và nơi sinh sống cây ích mẫu

Ích mẫu là là một loài cây thân thảo có hoa, sống từ 1 đến 2 năm, cao 0,6m đến 1m. Thân hình vuông, ít phân nhánh, toàn thân có phủ lông ngắn nhỏ.

Lá mọc đối, tùy theo lá mọc ở gốc, giữ thân hay đầu cành có hình dạng khác nhau. Lá ở gốc, có cuống dài, cuống lá hình tim, mép có răng cưa thô và sâu. Lá ở thân trên có cuống ngắn hơn, phiến lá thường xẻ sâu thành 3 thùy , trên mỗi thùy lại có răng cưa thưa, lá trên cùng phần lớn không chia thùy và hầu như không có cuống.

Hoa không cuống và mọc thành các vòng hoa. Đài hoa dạng ống-hình chuông dài 6–8 mm với các răng hình tam giác rộng. Tràng hoa màu trắng hay hơi đỏ tới đỏ tía. Ra hoa từ tháng 6 tới tháng 9. Quả nhỏ hơi nâu, thuôn dài, dạng ba cạnh, kích thước 2,5 mm.

Cây ích mẫu đặc biệt là sinh sống trong khu vực nhiều nắng trên các độ cao từ 0 tới 3.400 m tại Trung Quốc (An Huy, Phúc Kiến, Cam Túc, Quảng Đông, Quảng Tây, Quý Châu, Hải Nam…), vùng viễn đông của Nga, Đài Loan, Campuchia, Nhật Bản, bán đảo Triều Tiên, Lào, Malaysia, Myanma, Ấn Độ, Thái Lan, Việt Nam; châu Phi, Bắc Mỹ, Nam Mỹ.

Hiện nay cây chủ yếu mọc hoang, thường thấy ở ven suối, ven sông nơi đất cát, hoặc ở ruộng  hoang và ven đường. Gần đây có một số nơi đã bắt đầu trồng để làm thuốc tuy nhiên chưa đạt được hiệu suất cao nhất được.

Cách trồng,thu hái, sơ chế và bảo quản cây ích mẫu

Khi gieo trồng ích mẫu có thể chia làm 3 loại khác nhau:

• Ích mẫu mùa đông cần trồng vào mùa thu, thời gian gieo đến thu hoạch mất 8 tháng.
• Ích mẫu mùa xuân gieo trồng vào mùa xuân hoặc mùa thu, thời gian gieo đến thu hoạch mất 8 tháng.
• Ích mẫu màu hạ có thể gieo trồng vào mùa xuân hay mùa thu, loại này cho hiệu suất cao nhất nhưng thời gian gieo đến thu hoạch mất 10 tháng

Cách trồng: Gieo hạt thẳng thành luống, mỗi luống cách nhau 17cm, trên mỗi luống các cây cách nhau 7cm. Mỗi hecta cần từ 8-9 kilogram hạt giống. Chú ý khi trồng cần trộn hạt giống với tro bếp.

Thu hoạch và sơ chế:

• Hoa: thu hoạch vào tháng 5-6 khi một nửa số hoa bắt đầu nở thì bắt đầu thu hoạch, sau đó đem về phơi hoặc sấy khô là được.
• Hạt (quả): thu hoạch khi hoa trên cây tàn hết khoảng vào tháng 8-9, thu đến đâu dũ hết quả đến đó, mỗi hecta có thể thu được từ 350 đến 370 kilogram quả khô.
• Cây: thu hoạch vào tháng 5-9, cắt lấy cả thân cây, nên để lại một đoạn thân cây cách mặt đất khoảng 5 – 10cm để cây tiếp tục phát triển. Sau đó đem rửa sạch, bằm nát, tẩm rượu hoặc giấm, sao vàng (dùng trong thuốc thang), hoặc nấu thành cao đặc. Tránh dùng dụng cụ bằng sắt ( Phương Pháp Bào Chế Đông Dược)

Cách bảo quản: Để thuốc đã sơ chế vào nơi khô ráo, tránh ẩm thấp.

Thành phần hóa học có trong ích mẫu

Cây ích mẫu Leonurus heterophyllus đã đạt tiêu chuẩn Dược Điển Việt Nam IV, hiện tại  theo các nhà nghiên cứu, cây gồm các nhóm hoạt chất:  Alkaloids: leonurine, stachydrine, leonuridine, leonurinine, Iridoid glycosides, Flavonoids, Diterpenes, Tinh dầu, Các acid hữu cơ, thành phần khác: phytol, leonuramide, bufenolide and tannins.

Tác dụng dược lý của cây ích mẫu

Tác dụng trên tử cung: Theo các nghiên cứu cho thấy với nước sắc ích mẫu Leonurus sibirricus 1/5.000 hay 1/1.000 đều có tác dụng kích thích đối với tử cung của thỏ cái ( dùng mang thai hay không mang thai). Với dung dịch nước 10% ích mẫu khô có tác dụng mạnh hơn là dung dịch rượu 20%. Điều đáng chú ý là khi dùng dung dịch rượu hay dung dịch nước ích mẫu lên tử cung thì bắt đầu đều có một giai đoạn hưng phấn. Nếu trước khi sắc ích mẫu, dùng ête để loại phần tan trong ête thì hiện tượng ức chế sẽ biến mất.

Tác dụng trên huyết áp: cây ích mẫu có tác dụng làm giảm huyết áp, đặc biệt là trong thời kỳ đầu cao huyết áp. Tuy rằng nước sắc ích mẫu  không tác dụng trực tiếp trên huyết áp nhưng làm giảm đi tác dụng của adrenalin trên mạch máu.

Tác dụng trên tim mạch: Chiết xuất từ cây ích mẫu có tác dụng làm chậm nhịp tim, tăng lưu lượng động mạch vành, cải thiện vi tuần hoàn bị rối loạn, nâng cao hoạt tính Fibrinogen, ức chế tiểu cầu ngưng tập, tác dụng tan cục máu đông,… Do đó dược liệu này được sử dụng để hạ huyết áp ở trong thời gian đầu của bệnh (Tài Nguyên Cây Thuốc Việt Nam)

Tác dụng đối với hệ thần kinh: Leonurus sibiricus có tác dụng an thần và tác dụng này mạnh hơn Valerian và của Muyghe (Tài Nguyên Cây Thuốc Việt Nam)

Tác dụng kháng sinh đối với một số vi trùng ngoài da:  Theo một số tác giả nghiên cứu thấy nước chiết ích mẫu 1:4 có tác dụng ức chế với trình độ khác nhau với một số vi trùng ngoài da (Trung hoa bì phụ khoa tạp chí)

Tác dụng trên viêm thận và phù cấp tính: Trên lâm sàng, ích mãu chữa khỏi một số trường hợp viêm thận và phù (Trung y tạp chí số 6, 1959 và Trung y dược 1966 kỳ 4,26)

Tác dụng lợi tiểu: Ích mẫu thảo thử trên chuột cống cho tác dụng gia tăng lượng nước tiểu sau 2 giờ cho uống thuốc, trong đó lượng bài xuất ion Natri và Clorid tăng còn lượng bài xuất Kali giảm.

Tác dụng tán huyết: dung dịch Leonurin 1:200, đối với nhũ dịch hồng cầu thỏ, có tác dụng tán huyết hoàn toàn. Với nồng độ 1: 1000 vẫn có tác dụng, nhưng trên người, với liều điều trị hàng ngày dùng bằng đường uống các chế phẩm từ Ích mẫu đều không thấy xuất hiện triệu chứng tán huyết (Tài Nguyên Cây Thuốc Việt Nam)

Ngoài ra, Ích mẫu còn có tác dụng hưng phấn trung khu hô hấp, tăng cường miễn dịch, kháng khuẩn, kháng nấm…

Cây ích mẫu có tác dụng gì

Thường ích mẫu dùng trong trường hợp đẻ xong bị rong huyết, chữa niêm mạc dạ con, kinh nguyệt quá nhiều. Ta có thể dùng nghệ đen 10-20g, Ích mẫu 10-20g. Sắc uống ngày 2-3 lần.

Chữa kinh nguyệt không đều, hành kinh đau bụng: Ích mẫu (dùng thân, lá) 10-20g. Sắc uống ngày 1-2 lần, bắt đầu uống kể từ ngày thứ 15 sau khi hành kinh, uống liên tục 10 ngày.

Chữa kinh nguyệt không đều, hành kinh đau bụng: Hoa hồng (nụ hoa) 10-20g, Ích mẫu 10-20g. Sắc uống ngày 2-3 lần.

Có nhiều trường hợp nói rằng dùng ích mẫu giúp lợi sữa, tuy nhiên thì thực chất công dụng lợi sữa của ích mẫu không rõ ràng, nếu ăn uống ích mẫu khi đang cho con bú giúp người mẹ khỏe mạnh và thuận lợi cho quá trình tiết sữa.

Quả ích mẫu dùng với tên sung úy tử làm thuốc thông tiểu, chữa phù thũng, thiên đầu thống ( glocôm). Ngoài ra có thể dùng thân và quả ích mẫu giã đắp hay sắc lấy nước chữa một số bệnh như sung vú, chốc đầu, lở ngứa.

Ngoài ra cây ích mẫu có ích trong việc giữ gìn sắc đẹp cho chị em phụ nữ. Do cây có  hàm chứa nhiều loại nguyên tố vi lượng. Se-len (Se) có tác dụng tăng cường tính linh hoạt của tế bào miễn dịch, làm chậm quá trình xơ cứng động mạch. Mangan (Mn) có thể phòng chống lão hoá, chống mệt mỏi và khống chế tế bào ung thư tăng trưởng. Có thể làm đẹp bằng 2 dạng là dạng uống và đắp bên ngoài.

Mọi người có thể đắp mặt nạ từ lá cây ích mẫu nghiền bột, rồi trộn đều hỗn hợp bột, mật ong và nước ép dưa chuật. Sau đó đắp mặt nạ như bình thường từ 10-15 phút rồi sửa sạch mặt đi. Chú ý một tuần đắp từ 2-3 buổi , không dùng cho nhiều trường hợp mụn mủ quá nặng.

Ngoài ra còn nhiều bài thuốc làm đẹp chăm sóc da khác nữa. Các bạn hãy tham khảo thêm một vài bài thuốc dưới đây.

Các bài thuốc có ích mẫu

Chia sẻ với các bạn một vài bài thuốc có sử dụng vị ích mẫu kết hợp với các vị thuốc khác:

• Bài thuốc trị mụn nhọt, lở loét ở đầu trẻ nhỏ: Dùng ích mẫu thảo 20g rửa sạch và cho vào nồi sành, đổ nước ngập. Sau đó nấu cạn còn một nửa, chia thành 3 – 4 lần dùng để rửa ở vùng da bị lở loét.
• Bài thuốc trị sữa tắc gây nhũ ung: Dùng ích mẫu tán bột mịn đem hòa tan với nước và thoa lên đầu vú. Bôi một đêm là khỏi.
• Bài thuốc trị mụn nhọt rôm sẩy: Dùng cây ích mẫu giã nát và đắp lên vùng da bị rôm
• Bài thuốc bổ huyết điều kinh: Dùng ích mẫu 80g, củ gấu 40g, ngải cứu 40g, nga truật 60g, hương nhu 30g đem sao, tán bột và luyện với đường làm hoàn to bằng hạt đậu xanh. Mỗi lần uống 20 viên, ngày dùng 3 lần
• Bài thuốc trị khó thở, cổ họng nghẹn, sưng đau: Dùng ích mẫu giã nát, hòa với một chén nước mới múc dưới song. Sau đó vắt lấy nước cốt, uống và nôn ra hết là khỏi.
• Canh dưỡng nhan bổ huyết: Dùng thịt heo nạc 200 g, ích mẫu 30 g, đào nhân 10 g, tô mộc 15 g, đậu đen 150 g. Thịt heo thái miếng nhỏ, nấu với các vị trên đến khi thịt chín nhừ là được. Ăn thịt, uống nước. Trị mụn nổi kết cứng, sưng đau, để lại sẹo trên mặt, dưỡng da, bồi bổ khí huyết.
• Cháo trị mụn : Dùng 50g cây ích mẫu, cây gỗ vang, đào nhân mỗi loại 9g cắt vụt, sau đó đun sôi, rồi lọc nước bỏ bã, sau đó lấy 100g đỗ đen cho thêm một ít nước lạnh vào nấu tiếp, lại cho thêm gạo và nước vào, khi cháo chin rồi, bạn có thể cho vào một chút đường đỏ quấy đều lên là được.  Dùng ngày 3 bữa, mỗi bữa 1 bát, cách ngày dùng một ngày.

Lưu ý: Với trường hợp người vốn đã có huyết hư nhưng không có ứng huyết, có thai, âm huyết hư thì không dùng ích mẫu. Còn với người đang cho con bú nếu dùng phải tham khảo ý kiến bác sỹ.

Nên mua thuốc ích mẫu ở đâu và giá bao nhiêu

Hiện nay, ích mẫu được coi là vị thuốc nam quý, được sử dụng rộng rãi trong Y học cổ truyền và hầu hết tại các cửa hàng thuốc đông dược, phòng khám đông y, phòng chẩn trị Y học cổ truyền... đều có bán vị thuốc này. Tuy nhiên người mua nên chọn những địa chỉ có uy tín, đảm bảo chất lượng, có giấy phép hoạt động để mua được vị thuốc đạt chất lượng.

Giá bán hiện nay trên thị trường tùy theo từng cơ sở bán hàng và tình trạng khan hiếm hàng trong mùa dịch , mức giá dao động 70.000-130.000/1kg.

Trên đây chúng ta có thể thấy được rất nhiều tác dụng dược lý tuyệt vời của Cây ích mẫu mà có thể áp dụng trong đời sống cũng như trong y học. Vậy nên khi sử dụng vị thuốc này mọi người có thể tham khảo bài viết trên đây để hiểu và nắm rõ cách dùng ích mẫu để đạt hiệu quả điều trị tốt nhất nhé.

Xem thêm: https://channguyen.vn/bac-ha/